مبانی اعتبار مالیت در فقه امامیه و حقوق موضوعه
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصی
محمد بهرامی خوشکار
1
(دانشیار دانشگاه شهید مطهری. )
سيدحسن داودالموسوی
2
(دانشگاه شهید مطهری)
کلید واژه: مال, غیر مال, مال شرعی, مال عرفی, اعتباری. ,
چکیده مقاله :
شناخت مبانی مالیت به‌منظور تمیز مال از غیر مال بسیار مهم است. ازآنجاکه در فقه امامیه فقها تعریف یکسانی از آن بیان نداشته‌اند و در قانون مدنی نیز تعریفی برای مال ارائه نشده، این اهمیت بیش‌تر نمایان می‌شود. در پژوهش پیش‌رو سعی شده است که به ملاک واحدی برای اعتبار مالیت دست‌یافته، ملاک‌های بیان‌شده توسط فقها را تحلیل‌کرده تا نقاط قوت و ضعف ملاک‌های بیان شده موردبررسی قرار گیرد. ملاک به‌دست‌آمده، این امکان را فراهم می‌کند که در موارد تردید بین مال بودن یک امر یا مال نبودن آن، مال را از غیر مال تمیز داد. این قدرت تشخیص در موضوعاتِ بسیار مهمی ما را یاری می‌کند و به دلیل اینکه مالیت، یک امر اعتباری است و شناخت صحیح مالیت و مصادیقش منوط به آگاهی از مفاهیم اعتباری و ویژگی‌های آن است، از همین رو در این مقاله به چندی از ویژگی‌های اعتباریات اشاره‌شده است. نگارنده بر این نظر است که ملاک اصلی و اساسی مالیت، رغبت عقلایی نسبت به آن موضوع است و دیگر ملاک‌های بیان‌شده، دارای اشکال بوده و یا زاید می‌باشند. در پایان دراین‌باره که در صورت شک در مالیت عرفی و شرعی موضوع چه راه‌حلی پیش روی ما وجود دارد، بحث و بررسی صورت گرفته است.
Understanding the fundamentals of ownability of a property is important in distinguishing property from non-property. Since jurists of Imamiyah jurisprudence have no consensus on definition of ownability of a property and the Civil Law has not specified what the property is by definition, the importance of understanding the fundamentals of ownability of a property has further come to light. This paper intends to find a unified criterion for validity of ownability of a property, analyze the criteria set by the jurists, and investigate the strengths and weak points of the expressed criteria. The criterion thus achieved helps distinguishing property from non-property in doubtful cases. Such power of distinction helps us in various issues since ownability is a matter of credibility and the right understanding of ownability and its attachments depends upon acquiring knowledge on credit concepts and its specifications. Therefore, this paper points to some instances of credits. The author of this paper is of the opinion that the major criterion for understanding ownability is the rational approach toward this subject and other criteria expressed are either problematic or abundant. The paper has finally discussed available solutions in case doubts appear in conventional and legal ownability of a property.
- ابن منظور، محمد. (بی‌تا) لسان العرب، بیروت: دارالفکر لطباعه و النشر و التوزیع، چاپ سوم.
- اراکی، محمد علی. (1415ق.) کتاب البیع، قم: مؤسسه در راه حق، چاپ اول.
- اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق.) مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ دوم.
- آملی، محمد تقی. (1391ق.) المکاسب و البیع (تقریرات میرزایی نائینی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- آملی¬لاریجانی، صادق. (1394) فلسفه علم اصول (علم اصول و نظریه اعتبار)، قم: مدرسۀ علمیۀ ولی‌عصر(عج)، چاپ اول.
- بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق.) الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1376) حقوق اموال، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ چهارم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۶) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات کتابخانۀ گنج دانش ، چاپ سوم.
- جعفری ولنی، علی اصغر. (بهار و تابستان 1394) استاد مطهّری و ادراکات اعتباری علاّمه طباطبایی(ره)، مجله اندیشه علامه طباطبایی، دوره 2 شماره 2، ص 73-98).
- طباطبایی، سید محسن (حکیم). (بی‌تا) نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن، چاپ اول.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: شرکت سهامی عام، چاپ‌سوم.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ هفتم.
- طریحی، فخر الدین. (1416ق.) مجمع‌البحرین، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، 6جلدی، چاپ‌سوم.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق.) کتاب العین، قم: نشر هجرت، 8 جلدی، چاپ دوم.
- قرشی، سید علی اکبر. (1412ق.) قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 7 جلدی، چاپ ششم.
- کاتوزیان، ناصر. (1380) اموال و مالکیت، تهران: نشر دادگستر، چاپ چهارم.
- کاظمی خراسانی، محمد علی. (1365ق.) فوائد الاصول (تقریرات میرزایی نائینی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق.) کافی، قم: دار الحدیث، چاپ اول.
- مطهری، مرتضی. (بی‌تا) پاورقی‌های اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: شرکت سهامی عام، چاپ سوم.
- مظفر، محمد رضا. (بی‌تا) حاشیه المظفر علی المکاسب، قم: حبیب، چاپ اول.
- منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی. (1415ق.) دراسات فی‌المکاسب المحرمه، قم: نشر تفکر، چاپ اول.
- موسوی الخمینی، سید روح اللّه. (1415ق.) المکاسب المحرمه، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، چاپ اول.
- موسوی الخمینی، سید روح اللّه. (1421ق.) کتاب البیع، تهران: مؤسسۀ نشر آثار امام قدس سره، چاپ اول.
- موسوی الخمینی، سید روح اللّه. (بی‌تا) تحریر الوسیله، قم: مؤسسۀ مطبوعات دار العلم، چاپ اول.
- موسوی خویی، سید ابو القاسم. (1417ق.) مصباح الفقاهه، قم: انصاریان، چاپ اول.
- موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا. (1399ق.) بلغه الطالب فی التعلیق علی بیع المکاسب، قم: چاپ‌خانۀ خیام، چاپ اول.
- نجفی، محمد حسن. (1404ق.) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1415ق.) مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم السلام، چاپ اول.
- واسطی زبیدی، سید محمد. (بی‌تا)، تاج العروس من جواهر القاموس، لبنان: دارالفکر لطباعه و النشر و التوزیع، چاپ اول.
- هاشمی، حمیدرضا. (پاییز و زمستان 1387) «نظریه ادراکات اعتباری و نتایج علمی و عملی آن»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 205، ص 125- 156.