تبیین قاعدۀ فقهی «کُلُّ شَئٍ لا یُعلَمُ اِلّا مِن قِبَل ِ مُدّعیهِ یُسمَعُ قَولُه ُفِیه» و کاربرد آن در حقوق ایران
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصی
سید محمد صادق موسوی
1
(دانشگاه شهید مطهری )
سید امید موسوی
2
(دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی )
کلید واژه: قاعده, قاعدۀ فقهی, دعوی, لا یُعلَم, پذیرش سخن مدعی, دلیل.,
چکیده مقاله :
چکیده: قاعدۀ «کلُّ شیٍ لا یُعلَمُ اِلّا مِن قِبَلِ مدَّعیه یُسمَعُ قَولُهُ فِیه» که به اختصار قاعدۀ «ما لایعلم» گفته می‌شود، از جمله قواعد فقهی است که در هنگام طرح بعضی دعاوی با شرایط خاص به کار می‌آید و باعث حل دعاوی مختص به خود می‌شود. موضوع برخی از دعاوی به علت مخفی بودن، برای کسی جز شخص مدعی قابل اطلاع نیست، لذا ارائۀ دلیل در دادگاه برای این موضوعات ممکن نیست. قاعدۀ مذکور در اینگونه دعاوی به کار آمده و راه حل این دعاوی را در پذیرش سخن مدعی بدون درخواست دلیل از او می‌داند. این قاعده بنابر مستندات مختلفی که دارد، قاعده‌ای است ثابت‌شده که مورد استناد اهل بیت ــ علیهم السلام ــ و فقهای اسلام بوده و در کتب مختلف فقهی به آن اشاره شده است. کاربرد‌های مختلف این قاعده را می‌توان در ابواب مختلف حقوق مدنی و کیفری مشاهده کرد. به عنوان مثال، قاعدۀ مذکور در حقوق مدنی در باب نکاح، امور مختص به زنان مثل عادت ماهانه، در بحث پرداخت دیون متعدد، و در حقوق کیفری، و در بحث عدم اثبات زنا، تاثیرگذار می‌باشد.
Abstract: The legal principle of “Everything that is known only by claimant will be heard”, briefly known as the “maa laa ya’lam” is among legal principles that helps settlement of certain legal claims. Some cases are known only to the claimant due to confidentiality. Therefore, it is impossible to present evidence at the court for such claims. The legal principle of maa laa ya’lam (transliterated as what he does not know) is used to help resolving the case and the only solution is accepting the claimant’s claim without evidence. According to the related exhibits and evidences, this is a well-proven legal principle that has been invoked by the Infallible Household of the Prophet (pbuh) and Muslim jurists have made frequent mentions of it in their books. Instances of this legal principle’s effectuality can be found in various civil rights and penal codes. For instance, in civil rights, the principle is used in such claims on marriage, menstruation and payment of various dues, and also in penal code, it is used in case of presenting proof of no adultery.
منابع
- بحرانى آل عصفور، حسين بن محمد. ( 1412ق.) الانوار اللوامع في شرح مفاتيح الشرائع، قم: مجمع البحوث العلميه، چاپ اول.
- جعفري لنگرودی، محمد جعفر. (1370) ترمینولوژي حقوق تهران: انتشارات گلشن، چاپ پنجم.
- حرعاملی، محمد بن حسن. (1414ق.) وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسۀ آل البیت، چاپ دوم.
- حسينى مراغى، سيد مير عبد الفتاح بن على. (1417ق.) العناوين الفقهيه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
- سبزوارى، سيد عبد الأعلى. (1413ق.) مهذّب الأحكام، قم : مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
- صدوق قمى، محمّد بن على بن بابويه. (1413ق.) من لا يحضره الفقيه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزۀ علميۀ قم، چاپ دوم.
- طباطبايى حائرى، سيد على بن محمد. (1418ق.) رياض المسائل، قم: مؤسسۀ آل البيت عليهم السلام، چاپ اول.
- عاملى (شهيد ثانى)، زين الدين بن على. (1410ق.) الروضۀ البهيۀ في شرح اللمعۀ الدمشقيۀ، قم: كتاب‌فروشى داورى، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1413ق.) مسالك الأفهام الى تنقيح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلاميه، چاپ اول.
- کاتوزیان، ناصر. (1377) قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، تهران: انتشارات دادگستر، چاپ دوم.
- کاشف الغطاء، حسن بن خضر. (1422ق.) انوار الفقاهه: کتاب القضاء، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء، چاپ اول.
- كلينى، ابو جعفر محمد بن يعقوب. (1407ق.) الكافي، تهران: دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم.
- مامقانى، محمد حسن بن ملا عبداللّه. (1316ق.) غاية الآمال في شرح كتاب المكاسب، قم: مجمع الذخائر الاسلاميه، چاپ اول.
- محقق حلّى، نجم الدين جعفر بن حسن. (1408ق.) شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسۀ اسماعيليان، چاپ دوم.
- مرعشى شوشترى، محمد حسن. (1427ق.) دیدگاه‌هاى نو در حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ دوم.
- مغنيه، محمد جواد. (1421ق.) الفقه على المذاهب الخمسه، بيروت: دار التيار الجديد، دارالجواد، چاپ دهم.
- موسوى اردبيلى، سيد عبد الكريم. (1421ق.) فقه المضاربه، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفيد رحمه الله، چاپ اول.
- موسوى بجنوردى، سيد حسن بن آقا بزرگ. (1419ق.) القواعد الفقهيه، قم: نشر الهادي، چاپ اول.
- نجفى، محمد حسن. (1404ق.) جواهر الكلام في شرح شرائع الاسلام، بيروت: دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم.
- وجدانى، قدرت الله. (1426ق.) الجواهر الفخرية في شرح الروضة البهية، قم: انتشارات سماء قلم، چاپ دوم.
- هاشمى شاهرودى، سيد محمود. (1425ق.) كتاب الخمس، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، چاپ دوم.