تسلیم کالا جهت معاملهٔ آتی و ضمان آن از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصی
سید محمد صادق موسوی
1
(دانشگاه شهید مطهری )
مریم پورطلوعی
2
(دانشگاه شهید مطهری )
کلید واژه: تسلیم کالا, معاملۀ آتی, ضمان, عقد, ایقاع.,
چکیده مقاله :
هنگامی‌که کالایی جهت معاملهٔ آتی از سوی مالک به طرف مقابل تسلیم می‌شود، رابطهٔ طرفین می‌تواند در قالب عقد، ایقاع یا اذن صرف باشد؛ بنابراین ماهیت این رابطه بستگی به نیّت طرفین داشته و منعی از لحاظ شرع نسبت به آن وجود ندارد. این فعل در هر صورت آثاری دارد که مشخص شدن این آثار در تعیین نوع روابط معامله‌کنندگان و دادرسی بین آنان ضروری است. از جمله این آثار ضمان نقص و تلف کالاست که از نظر برخی فقها و حقوق‌دانان بر عهدهٔ مالک و از نظر برخی دیگر بر عهدهٔ گیرنده می‌باشد؛ اما از آنجا که مالک با رضایت و اذن خود کالا را به طرف مقابل تسلیم می‌کند، بعید است بتوان گیرنده را ضامن دانست، مگر در فرض تفریط یا تعدی. در نتیجه، ضمان کالا در صورت نقص یا تلف بر عهدهٔ مالک است. در تحقیق حاضر با ارزیابی آرای مختلفی که در باب ماهیت و آثار نهاد مذکور وجود دارد، می‌توان آن‌ها را به عنوان نظر واحد برگزید. در این صورت مشکلات احتمالی تجار در این حوزه برطرف شده و زمینه برای دادرسی نسبت به آن هموار خواهد شد.
When a commodity is submitted by the owner to the other party for future transaction, the mutual relations can be in the form of contract, unilateral obligation or mere authorization. Therefore, the nature of this relationship depends on the intention of the parties and there is no obstacle according to Sharia law to it. The practice has some effects and it is necessary to identify these effects in order to determine the type of relationship of the transactors and arbitration between them. Guarantee on damage or loss of the commodity is one of the guarantees that in view of some jurists is the owner’s obligation, while some consider it that of the receiver. However, since the owner delivers the commodity to the other party upon his will, it is unlikely to consider the receiver responsible unless in wasting commodity or in encroachment. Therefore, guaranteeing the commodity in case of damage or loss is on the owner. Upon evaluation of various views on the nature and impact of the said institution, in this paper all aforesaid views can be taken as one. In this case, the probable problems for the traders in this area will be removed and the ground will be prepared for a fair arbitration between them.
- ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ ق.) لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- اردبیلی، احمد بن محمد. (۱۴۰۳ ق.) مجمع‌الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
- اسدی حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر. (۱۴۱۳ ق.) قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۴۱۴ ق.) تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
- ــــــــــ. (۱۴۲۰ ق.) تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
- اعرج حسینی عمیدی، عمیدالدین بن محمد. (۱۴۱۶ ق.) کنزالفوائد فی حل مشکلاة القواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- امامی، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
- پیرهادی، محمدرضا. (۱۳۹۰) انتقال مالکیت در عقد بیع، تهران: انتشارات جنگل، چاپ دوم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (الف ۱۳۷۸) حقوق مدنی: رهن و صلح، تهران: کتابخانهٔ گنج دانش، چاپ دوم.
- ــــــــــ. (ب ۱۳۷۸) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانهٔ گنج دانش، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۳۶۸) حقوق اموال، تهران: کتابخانهٔ گنج دانش، چاپ اول.
- جوهری، اسماعیل بن حماد. (۱۴۱۰ ق.) الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول.
- حسینی روحانی قمّی، سید صادق. (۱۴۱۲ ق.) فقه الصادق (ع)، قم: دارالکتاب، چاپ اول.
- حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی. (۱۴۱۷ ق.) العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
- حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن. (۱۴۰۸ ق.) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- حلّی، حسین. (۱۴۱۵ ق.) بحوث فقهیه، قم: مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
- حلّی، محمد بن حسن بن یوسف. (۱۳۸۷ ق.) إیضاح الفوائد فی شرح مشکلاة القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول.
- حمیری، نشوان بن سعید. (۱۴۲۰ ق.) شمس‌العلوم و دواءکلام العرب من الکلوم، بیروت: دارالفکر للمعاصر، چاپ اول.
- خوانساری، سید احمد بن یوسف. (۱۴۰۵ ق.) جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
- دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۶۶) فرهنگ دهخدا، تهران: انتشارات مجلس شورای ملی.
- سعدی، ابوحبیب. (۱۴۰۸ ق.) القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، دمشق: دارالفکر، چاپ دوم.
- سیوری حلّی، مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۳ ق.) نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: انتشارات کتابخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول.
- شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین. (۱۴۱۱ ق.) کتاب المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر، چاپ اول.
- صفایی، سید حسین. (۱۳۸۵) اشخاص و اموال، تهران: نشر میزان، چاپ پنجم.
- ــــــــــ. (۱۳۸۳) قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ دوم.
- طاهری، حبیب‌الله. (۱۴۱۸ ق.) حقوق مدنی، قم: انتشارات اسلامیه، چاپ دوم.
- عاملی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۳ ق.) مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسه معارف اسلامیه، چاپ اول.
- عبدالرحمان، محمود. (بی‌تا) معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا: بی‌نا.
- عمید، حسن. (بی‌تا) فرهنگ عمید، بی‌جا: بی‌نا.
- غروی نائینی، محمدحسین. (۱۳۷۳ ق.) منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران: المکتبة المحمدیه، چاپ اول.
- قاسم‌زاده، مرتضی و علی خسروی فارسانی. (زمستان ۱۳۸۵ و بهار ۱۳۸۶) «مسئولیت مدنی آخذ بالسوم در فقه و قانون مدنی»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، شمارهٔ چهل و یکم.
- قنواتی، جلیل و حسن وحدتی شبیری و ابراهیم عبدی پور. (۱۳۸۸) حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
- کاتوزیان، ناصر. (الف ۱۳۷۶) حقوق مدنی: معاملات معوض: عقود تملیکی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ ششم.
- ــــــــــ. (ب ۱۳۷۶) حقوق مدنی: عقود اذنی: وثیقه‌های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
- ــــــــــ. (۱۳۷۸) دورهٔ مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، تهران: نشر دادگستر، چاپ دوم.
- ــــــــــ. (۱۳۸۸) حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم.
- ــــــــــ. (۱۳۸۹) دورهٔ مقدماتی حقوق مدنی: اعمال حقوقی: قرارداد- ایقاع، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
- کاشانی، ابوالقاسم بن ملاعبدالعلی. (۱۳۰۲ ق.) مقبوض‌بالسوم، بی‌جا: بی‌نا.
- کرکی عاملی، علی بن حسین. (۱۴۰۹ ق.) رسائل المحقق الکرکی، قم: کتابخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی.
- کمپانی اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۱۸ ق.) حاشیة کتاب المکاسب، قم: أنوار الهدی، چاپ اول.
- محقق داماد یزدی، سید مصطفی. (۱۴۰۶ ق.) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
- مدنی، جلال‌الدین. (۱۳۸۲) حقوق مدنی، تهران: نشر پایدار، چاپ اول.
- مغنیه، محمدجواد. (۱۴۲۱ ق.) فقه الإمام الصادق (ع)، قم: مؤسسه انصاریان، چاپ دوم.
- منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی. (بی‌تا) رساله استفتائات، قم: بی‌نا.
- موحدی لنکرانی، محمد فاضل. (۱۴۱۶ ق.) القواعد الفقهیة، قم: چاپخانهٔ مهر، چاپ اول.
- موسوی بجنوردی، سید حسن. (۱۴۱۹ ق.) القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، چاپ اول.
- موسوی بجنوردی، سید محمد. (۱۴۰۱ ق.) قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه عروج، چاپ سوم.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا) کتاب البیع، تقریر محمدحسن قدیری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
- مؤمن سبزواری، محمدباقر بن محمد. (۱۴۲۳ ق.) کفایة الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، چاپ اول.
- نجفی کاشف الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا. (۱۳۵۹ ق.) تحریر المجلة، نجف: المکتبة المرتضویه، چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ ق.) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود. (۱۴۲۳ ق.) قرائات فقهیة معاصرة، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع)، چاپ اول.
- هاشمی، سید محمود و جمعی از پژوهشگران. (۱۴۲۳ ق.) موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم‌السلام، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع).
- ــــــــــ. (۱۴۲۶ ق.) فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، چاپ اول.