بازخوانی تأثیر قاعدۀ احسان بر سقوط مسئولیت پزشک در حقوق ایران (در مطالعۀ تطبیقی با قاعدۀ یاری‌رسان نوع¬دوست در حقوق کانادا)
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصی
زهرا تابش
1
(دانشگاه شهید مطهری)
کلید واژه: قاعدۀ احسان, سقوط مسئولیّت, مسئولیّت پزشک, قاعدۀ یاری‌رسان نوع‌دوست.,
چکیده مقاله :
چکیده: حرفۀ پزشکی به دلیل قدمت و حساسیت ویژۀ آن، همواره موجد چالش‌های جدی حقوقی در موازنۀ میان حقوق پزشک و بیمار بوده است. سال هاست که قاعدۀ احسان به عنوان یکی از مسقطات ضمان مورد مطالعه و استفادۀ فقها و حقوق دانان ایرانی ـ اسلامی قرار گرفته است. علی‌رغم آنکه نوع‌دوستانه بودن اعمال پزشکی مورد اذعان است، اما در قانون و رویۀ قضایی کشور، محسن دانستن ارائه‌دهندگان خدمات پزشکی با مشکل روبه‌روست. لذا هرچند بحث از اصل مسئولیّت پزشک و قاعدۀ احسان پیشینه‌ای دیرین دارد، اما نگاهی نو به این قاعده با ملاحظۀ قاعدۀ یاری‌رسان نوع‌دوست به‌عنوان مشابه کامن‌ـ لایی آن، توانسته است افق‌های جدیدی را در تبیین مسئولیّت پزشک بگشاید. مطابق با یافته‌های این پژوهش، قاعدۀ یاری‌رسان نوع‌دوست در مسئولیّت خارج از قرارداد و صرفاً در موقعیت‌های اورژانس و غالباً در خصوص غیرپزشک کاربرد دارد، اما قاعدۀ احسان قلمرو عامی دارد و می‌تواند در فرض فراهم بودن ارکان آن، همۀ اقسام مسئولیّت پزشک را دربرگیرد. وجه اثباتی قاعدۀ احسان در ایجاد حق برای مطالبۀ اجرت توسط محسن، یکی از برتری‌های این قاعدۀ بر قاعدۀ یاری‌رسان نوع دوست به شمار می‌رود.
Abstract: Due to its ancient history and special criticality, the medical profession has always been accompanied with serious legal challenges in the balance of rights between the physician and the patient. It is for years that bona fide is being used as a criteria and a guarantee for the enforcement of law by the Iranian-Islamic jurists and law experts. Despite the fact that medical acts are considered bona fide in nature, in the judicial procedure and system of Iran, it is difficult to approve the good intention of all people rendering medical services. Therefore, despite a long history of bona fide and the liability of the physicians, a review of this principle in comparison with the Good Samaritan Law in Canadian law - as its common law likeness – could open new horizons to clarifying the liability of the physicians. According to the findings of this study, Good Samaritan Law is applicable as a liability outside the terms of the contract and only in emergency conditions and chiefly in the case of a non-physician. However, bona fide has a broader and more general coverage that can include – in case all requirements are met – all areas of liability of the physician. The demonstrable aspect of bona fide in creating rights for claiming a fee by the service provider is a strong point with this principle and a priority over the Good Samaritan Law.
ﻣﻨﺎﺑﻊ
- قرآن کریم.
- ﺑﺤﺮاﻧﻰ آل¬ﻋﺼﻔﻮر، ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ. (1405ق.) اﻟﺤﺪاﺋﻖ اﻟﻨﺎﺿﺮة ﻓﻲ أﺣﻜﺎم اﻟﻌﺘﺮة اﻟﻄﺎﻫﺮة، ﻗﻢ: دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎمعۀ ﻣﺪرﺳﻴﻦ حوزۀ علمیۀ ﻗﻢ، ﭼﺎپ اول.
- تابش، زهرا. (1395) «قاعدۀ احسان در سقوط مسئولیت پزشکی در حقوق ایران و قاعدۀ یاری‌رسان نوع¬دوست در حقوق کانادا»، رسالۀ دکتری رشته فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری.
- ﺟﻤﻌﻰ از پژوهش¬گران زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﺮودى، ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻫﺎﺷﻤﻰ. (1423ق.) ﻣﻮﺳﻮﻋﺔ اﻟﻔﻘﻪ اﻹﺳﻼﻣﻲ ﻃﺒﻘﺎً ﻟﻤﺬﻫﺐ أﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم، ﻗﻢ: ﻣﺆسسۀ داﺋﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم، ﭼﺎپ اول.
- ﺣﺴﻴﻨﻰ ﻣﺮاﻏﻰ، ﺳﻴﺪ ﻣﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﺑﻦ ﻋﻠﻰ. (1417ق.) اﻟﻌﻨﺎوﻳﻦ اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ، ﻗﻢ: دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎمعۀ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزۀ علمیۀ ﻗﻢ، ﭼﺎپ اول.
- ﺧﻮاﻧﺴﺎرى، ﺳﻴﺪاﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ. (1405ق.) ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﺪارك ﻓﻲ ﺷﺮح ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻨﺎﻓﻊ، ﻗﻢ: ﻣﺆسسۀ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن، ﭼﺎپ دوم.
- ﺳﺒﺰوارى، ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻷﻋﻠﻰ. (1413ق.) ﻣﻬﺬبّ اﻷﺣﻜﺎم، ﻗﻢ: ﻣﺆسسۀ اﻟﻤﻨﺎر، ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم.
- ﺷﻬﻴﺪ ﺛﺎﻧﻰ، زﻳﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ جبعی عاملی. (1410 ق.) اﻟﺮوﺿﺔ اﻟﺒﻬﻴﺔ ﻓﻲ ﺷﺮح اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺪﻣﺸﻘﻴﺔ، اﻟﻤﺤﺸّﻰ: ﻛﻼﻧﺘﺮ، ﻗﻢ: کتاب¬فروشی داورى، ﭼﺎپ اول.
- ــــــــــ . (1416ق.) ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻷﺻﻮﻟﻴﺔ و اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ، ﻗﻢ: اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻰ حوزۀ علمیۀ ﻗﻢ، ﭼﺎپ اول.
- ﺻﻔﺎﻳﻲ، ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ. (تابستان 1391) «ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻻیحۀ ﺟﺪﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ»، ﻓﺼﻠﻨﺎمۀ دیدگاه¬های ﺣﻘﻮق ﻗﻀﺎﻳﻲ، ﺷﻤﺎره 58، صص 156ـ141.
- ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻰ ﻳﺰدى، ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﻛﺎﻇﻢ. (بی¬تا) ﺗﻜﻤﻠﺔ اﻟﻌﺮوة اﻟﻮﺛﻘﻰ، ﻗﻢ: کتاب¬فروشی داورى، ﭼﺎپ اول.
- ﻋﻮده، ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر. (بی¬تا) اﻟﺘﺸﺮﻳﻊ اﻟﺠﻨﺎﻳﻲ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﻣﻘﺎرﻧﺎ ﺑﺎﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﻮﺿﻌﻲ، ﺑﻴﺮوت: داراﻟﻜﺎﺗﺐ اﻟﻌﺮﺑﻲ.
- غروی اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ، ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ. (1409ق.) اﻹﺟﺎرة، ﻗﻢ: دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎمعۀ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزۀ علمیۀ ﻗﻢ، ﭼﺎپ دوم.
- ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن، ﻧﺎﺻﺮ. (1382) دورۀ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ: وﻗﺎﻳﻊ ﺣﻘﻮﻗﻲ، ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎر، ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ.
- ﮔﻴﻼﻧﻰ ﻧﺠﻔﻰ، ﻣﻴﺮزا ﺣﺒﻴﺐ اﷲ رﺷﺘﻰ. (بی¬تا) ﻛﺘﺎب اﻟﻐﺼﺐ، ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﻲ، ﻛﺘﺎﺑﺨﺎنۀ دﻳﺠﻴﺘﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ.
- ﻣﺤﻘﻖ داﻣﺎد، ﺳﻴﺪ ﻣﺼﻄﻔﻰ (1406ق.) ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﻘﻪ، ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﻰ، ﭼﺎپ دوازدﻫﻢ.
- ﻣﺼﻄﻔﻮى، ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻇﻢ. (1421ق.) ﻣﺎﺋﺔ ﻗﺎﻋﺪة ﻓﻘﻬﻴﺔ، ﻗﻢ: دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎمعۀ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزۀ علمیۀ ﻗﻢ، ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم.
- ﻣﻮﺳﻮى ﺧﻤﻴﻨﻰ، روح اﻟﻠّﻪ. (1379) ﺗﺤﺮﻳﺮ اﻟﻮﺳﻴﻠﺔ، ﻗﻢ: ﻣﺆسسۀ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت داراﻟﻌﻠﻢ، ﭼﺎپ اول.
- ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي، ﺳﻴﺪﺣﺴﻦ. (1382) اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ، ﺗﺤﻘﻴﻖ: ﻣﻬﺪي ﻣﻬﺮﻳﺰي، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ دراﻳﺘﻲ، ﻗﻢ: دﻟﻴﻞ ﻣﺎ، ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم.
- ﻣﻴﺮزاى قمّی، اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ گیلانی. (1413ق.) ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺘﺎت ﻓﻲ أﺟﻮﺑﺔ اﻟﺴﺆاﻻت، ﺗﻬﺮان: ﻣﺆسسۀ ﻛﻴﻬﺎن، ﭼﺎپ اول.
- ﻧﺠﻔﻰ، ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﺧﻀﺮ ﻣﺎﻟﻜﻰ. (بی¬تا) اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﺴﺘﺔ ﻋﺸﺮ، ﻧﺠﻒ اﺷﺮف: ﻣﺆسسۀ ﻛﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء.
- وﺟﺪاﻧﻰ، ﻗﺪرت اﷲ. (1426ق.) اﻟﺠﻮاﻫﺮ اﻟﻔﺨﺮﻳﺔ ﻓﻲ ﺷﺮح اﻟﺮوﺿﺔ اﻟﺒﻬﻴﺔ، ﻗﻢ: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺎء ﻗﻠﻢ، ﭼﺎپ دوم.
- Black, Hennry Sampbell, (1990) Blacks Law Dictionary, West Publishing Co., 6th edition.
- Emergency Medical Aid Act (1980).
- Emergency Medical Aid Act (Alberta), (2000) Current as of December 16, )2009.(
- Emergency Medical Aid Act (Newfoundland and Labrador( (1997).
- Good Samaritan Act (British Columbia( (1996).
- Good Samaritan Act (Ontario) (2001).
- Good Samaritans Law & Legal Definition, (2001-2016) at:
http://definitions.uslegal.com/g/good-samaritans.
- The Canadian Medical Protective Association (August 2005), Medical liability practices in Canada Towards the right balance.
- The Good Samaritan Protection Act (Manitoba). (2006)
- Volunteer Services Act ("Good Samaritan"), (Nova Scotia) (1989).