مبانی اجرای عین تعهد در حقوق اسلام و ایران
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصی
کلید واژه: ضمانت اجرا, نقض قرارداد, تعهّد, اجراي اجباري عين تعهد, اسناد بين‌المللي.,
چکیده مقاله :
در نظام حقوقی ما «اجرای اجباری عین تعهد»، به عنوان نخستین ضمانت اجرای مقابله با نقض قرارداد، به لحاظ اجباری بودن درخواست آن از ناحیهٔ متعهدٌله و تغییر مبانی قانونی و شرایط اقتصادی و اجتماعی، پاسخ گوی ضرورت‌ها و نیازهای حقوقی و اقتصادی جامعه نیست؛ در حالی که حقوق، مجموع قواعد زندگی در اجتماع است و نمی‌تواند از نیازها و ضرورت‌های این زندگی دور بماند؛ بنابراین، روشن‌بینی در آن است که اقتضای زمانه درک شود و مصالح و مفاسد نیز در وضع و تفسیر و اجرای قواعد حقوق نقش مهمی داشته باشد. از همین رو، نظام حقوقی ما در زمینهٔ ضمانت اجرای مقابله با نقض قرارداد، باید در جهت هم‌سویی و هماهنگی با اسناد بین‌المللی و نظام‌های پیشرفتهٔ حقوقی جهان معاصر گام برداشته و هم عرض بودن مکانیسم‌های مقابله با نقض قرارداد را بپذیرد. روش دستیابی به این مهم در نظام حقوقی ما، اختیاری نمودن اصل اجرای عین تعهد قراردادی از ناحیهٔ متعهدٌله است. پذیرش این نظر در نظام حقوقی ما نه تنها در تضاد با پیشینهٔ فقهی و سنت حقوقی جامعه نیست، بلکه به لحاظ تحول تدریجی قاعده در نظام حقوقی ما و وجود سابقهٔ نظریه‌پردازی در حقوق اسلامی و عطف توجه به نقش عوامل پویایی فقه از جمله «عقل مستقل»، گسترهٔ «قاعدهٔ لاضرر» و «بنای عقلا» با مبانی حقوق اسلام و ایران سازگار است.
In our legal system, the “Timely Obligation Enforcement”, as the first guarantee to protect the parties’ rights against violation of a contract, cannot meet the community’s legal and economic demands since the obligee is obliged to make a request and since changes have occurred in the legal fundamentals as well as social and economic conditions. Law is the collection of rules for life in the society and it cannot be indifferent to the needs and demands of the life. Therefore, it is a need to be farsighted enough to understand the time requirements so that good and bad acts play important roles in enacting, interpreting and enforcing the rules of law. On this basis, our legal system should take steps in tandem with international documents and advanced legal systems in the world in terms of enacting and enforcing the Timely Obligation Enforcement, and accordingly, accept parallel nature of mechanisms for defense against violation of contracts. The solution for access to this option in our legal system lies in making Timely Obligation Enforcement optional by the obligee. Admission of this option to our legal system is not contradictory with jurisprudential history and traditional legal backbone of the society. Furthermore, due to gradual development of this principle in our legal system and the history of theorization in Islamic law, and by virtue of dynamic factors in Islamic jurisprudence such as “independent reasoning”, “principle of no harm”, and “fundamentals of rationality”, it is compatible with Islamic and Iranian legal fundamentals.
- اخلاقی، بهروز و فرهاد امام. (۱۳۸۵)، اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوق شهر دانش، چاپ دوم.
- اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۱۸ ق.) حاشیه بر مکاسب، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- امامی، سید حسن. (۱۳۷۸) حقوق مدنی، تهران: اسلامیه، چاپ بیستم.
- انصاری، شیخ مرتضی. (۱۳۷۷) مکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ هفتم.
- بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی. (۱۴۰۳ ق.) بلغة الفقیه، قم: منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم.
- جزیری، عبدالرحمان. (بی‌تا) الفقه علی المذاهب الأربعه، بیروت: دارالفکر.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۶۳) حقوق تعهدات، تهران: دانشگاه تهران.
- حسینی عاملی، سید محمدجواد. (بی‌تا) مفتاح‌الکرامه فی شرح القواعد العلامه، بیروت: انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.
- حسینی مراغی، میر عبدالفتاح. (۱۴۱۸ ق.) العناوین، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول.
- خوانساری، سید احمد. (۱۳۶۴) جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ دوم.
- خوانساری، موسی. (۱۳۸۵) منیة الطالب فی شرح المکاسب، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم.
- خویی، ابوالقاسم. (۱۳۶۸) مصباح الفقاهه فی المعاملات، قم: وجدانی، چاپ اول.
- سنگلجی، محمد. (۱۳۴۱) ضوابط معاملات و کلیات عقود و ایقاعات، تهران: چاپخانهٔ مروی.
- سنهوری، عبدالرزاق احمد. (الف ۱۹۵۸) الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- ــــــــــ. (ب ۱۹۵۸) مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- ــــــــــ. (۱۹۹۸) نظریه العقد، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقی، چاپ دوم.
- شهید ثانی، زین‌الدین جبعی عاملی. (۱۴۱۲ ق.) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- ــــــــــ. (۱۴۱۴ ق.) مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
- شهیدی، مهدی. (۱۳۷۹) اصول قراردادها و تعهدات، تهران: عصر حقوق، چاپ اول.
- ــــــــــ. (۱۳۸۲) آثار قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چاپ اول.
- صفایی، سید حسین و همکاران. (۱۳۸۴) حقوق بیع بین‌المللی با مطالعهٔ تطبیقی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
- صفایی، سید حسین. (۱۳۸۲) قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان، چاپ اول.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (بی‌تا) حاشیه بر مکاسب، بی‌جا: بی‌نا.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (بی‌تا) المبسوط فی الفقه الامامیه، مشهد: مکتبة المرتضویه لاحیاء التراث الجعفریه.
- عدل، مصطفی. (۱۳۷۳) حقوق مدنی، تهران: بحرالعلوم، چاپ اول.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر. (الفبی‌تا) تحریر الاحکام، مشهد: مؤسسه طوس.
- ــــــــــ. (ببی‌تا) تذکرة الفقهاء، مشهد: المکتبة المرتضویه لاحیاء التراث الجعفریه.
- ــــــــــ. (۱۳۶۳) ایضاح الفوائد، قم: مؤسسه مطبوعات اسماعیلیان.
- کاتوزیان، ناصر. (۱۳۷۴) دورهٔ مقدماتی (اعمال حقوقی)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا، چاپ سوم.
- ــــــــــ. (الف ۱۳۷۶) حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ دوم، پنج جلدی.
- ــــــــــ. (ب ۱۳۷۶) حقوق مدنی (معاملات معوض ـ عقود تملیکی)، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا، چاپ ششم.
- کیایی، عبدالله. (۱۳۷۶) التزامات بایع و مشتری، تهران: ققنوس، چاپ اول.
- گرجی، ابوالقاسم. (۱۳۷۲) مقالات حقوقی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- ــــــــــ. (۱۳۸۵) آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، تهران: نشر میزان، چاپ سوم.
- ــــــــــ. (۱۳۸۷) مبانی حقوق اسلامی، تهران: مجد، چاپ اول.
- مامقانی، عبدالله. (بی‌تا) مناهج المتقین فی فقه ائمة الحق و الیقین، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
- محقق داماد، سید مصطفی و دیگران. (۱۳۷۹) حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: سمت، چاپ اول.
- محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۷۳) قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ چهارم.
- ــــــــــ. (۱۳۷۶) قواعد فقه، بخش مدنی ۲، تهران: سمت، چاپ دوم.
- ــــــــــ. (۱۳۹۰) نظریهٔ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوم.
- محمدی، ابوالحسن. (۱۳۷۴) قواعد فقه، تهران: نشر یلدا، چاپ دوم.
- محمصانی، صبحی. (۱۳۴۷) النظریات العامه للموجبات و العقود علی ضوء القوانین الحدیثه، ترجمهٔ جمال‌الدین جمالی، تهران: فاروس ایران.
- موسوی بجنوردی، سید میرزا حسن. (بی‌تا) القواعد الفقهیه، قم: دارالکتب العلمیه.
- موسوی بجنوردی، سید محمد. (۱۳۸۵) قواعد فقهیه، تهران: مجد، چاپ اول.
- موسوی خمینی، روح‌الله. (۱۳۶۶) کتاب البیع، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ سوم.
- نجفی، محمدحسن. (۱۳۹۴ ق.) جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم.
- نیک‌فر، مهدی. (۱۳۷۱) قانون مدنی در آرای دیوان عالی کشور، تهران: مؤسسه کیهان، چاپ اول.
- Cheshire, Fifoot and Furmston. (1986), Law of Contract, London: Butter Worths, 14th Ed.
- Padfield, C.F. (1989), Law Made Simple, ۷th Edition.
- Smith and Thomas. (1992), A Case Book on Contract, London: Sweet and Maxwell, 9th Ed.